"Lý lịch" của vua Minh Mệnh được tạo ra như thế nào?

Để giải mã được câu hỏi "lý lịch của vua được tạo ra như thế nào", hãy cùng khảo sát bản lý lịch của vua Minh Mệnh để xem ông và các sử quan đã "kê khai" những gì.

Đỗ Thu Nga Theo dõi
Sống Đẹp
Nguồn: Internet

Trật tự kế ngôi của các hoàng tử, hoàng tôn thời Gia Long

Hoàng tử Tên Năm sinh - năm mất
Hoàng tử thứ nhất Nguyễn Phúc Cảnh 1780-1801 (21 tuổi)
Hoàng tôn Đán Nguyễn Phúc Đán 1798-1849
Hoàng tử thứ hai Nguyễn Phúc  1781-1801 (20 tuổi)
Hoàng tử thứ ba Nguyễn Phúc Tuấn/Noãn (?) ?-1803 (12 tuổi)
Hoàng tử thứ tư Nguyễn Phúc  1791-1841 

Minh Mạng (1791 - 1841) hay Minh Mệnh, là vị hoàng đế thứ 2 của triều Nguyễn trị vì từ năm 1820 đến khi qua đời. Ông là vị vua có nhiều thành tích nhất nhà Nguyễn. Đây được xem là thời kỳ hùng mạnh cuối cùng của chế độ phong kiến trong lịch sử Việt Nam.

Thời đại Minh Mệnh cũng là 1 trong những giai đoạn lịch sử vương triều Nguyễn được "gọt rũa" và "canh gác" kỹ lưỡng nhất.

Ly-lich-cua-vua-Minh-Menh-duoc-tao-ra-nhu-the-nao-9
Vua Minh Mệnh

- Thứ nhất, giai đoạn đầu triều Nguyễn được ghi chép chi tiết và có hệ thống, biên tập kỹ càng. 

- Thứ hai, phần thực lục của triều này được các vị vua sau đó là con và cháu ông (vua Thiệu Trị và Tự Đức) trực tiếp điều hành quá trình soạn thảo, biên tập, khắc in.

Thứ ba, các viên tổng tài quyền lực là những người can dự trực tiếp vào thời kỳ Minh Mệnh, trưởng thành dưới 'sự đào tạo' của Minh Mệnh, nơi họ đạt đỉnh cao chính trị. Nói cách khác, Trương Đăng Quế, Vũ Xuân Cẩn, Hà Duy Phiên, Phan Thanh Giản không chỉ viết về triều đại của mình mà còn viết về thời đại và sự kiện mà mình trực tiếp 'dính líu".

Một trong những dụng công lớn nhất của các sử gia vương triều này là câu chuyện cách thức tạo dựng nên "lý lịch" của nhà vua. Bản lý lịch này phản ánh sự bất an của Minh mệnh, một hình ảnh khác với bức chân dung vững vàng, uy nghi, không thể thách thức của ông trong chính sử.

Việc lựa chọn chi tiết và diễn ngôn cho câu chuyện vươn tới ngai vàng có thể hé lộ những mâu thuẫn mấu chốt của việc hoàng tử Nguyễn Phúc Đảm kế ngôi. Lý lịch của vua Minh Mệnh vì thế chính là bức thông điệp chính trị cho các tranh chấp hậu trường khẳng định quyền cai trị của nhà vua.

Chuyện ít biết về vấn đề "lý lịch" của vua Minh Mệnh

Nói về thứ bậc: Minh Mệnh là hoàng tử thứ 4, không phải là con đẻ của Thừa Thiên Cao Hoàng hậu. Tiếp đó, ông từng bị bao trùm bởi cái bóng của Hoàng tử Cảnh, người mà uy tín trong các thuộc hạ của Gia Long, cả người Việt, Pháp là bất khả xâm phạm bởi tài năng và lịch sử bôn ba của ông cùng vua cha. 

Những 'thiện cảm" này sau đó lan truyền sang con trai của ông (hoàng tử Đán) khi vị hoàng tử qua đời năm 1801. Trớ trêu cho số phận của Minh Mệnh là trong khoảng 1810, cả hai phe quân sự lớn nhất trong triều đình: Lê Văn Duyệt và Nguyễn Văn Thành đều vận động cho vị hoàng tôn này.

Ly-lich-cua-vua-Minh-Menh-duoc-tao-ra-nhu-the-nao-8
Ấn "Đại Việt quốc Nguyễn chúa vĩnh trấn chi bảo" (đúc năm 1710). Nguồn: DNTL, tiền biên, 8: 7ab; Nguyễn Đình Chiến, et al., Kim ngọc bảo tỷ (Hà Nội: Bảo tàng Lịch sử, 2009)

Bản lý lịch của Minh Mệnh vì thế được chuẩn bị kỹ lưỡng để có thể "cạnh tranh" được với các đối thủ khác trong 1 khung cảnh ganh đấu vô cùng quyết liệt. Ban đầu, cả Lê Chất và Lê Văn Duyệt đều không "hào hứng" với hoàng tử Đảm. Sử gia thế kỷ XIX, Phan Thúc Trực có hé lộ rằng, Duyệt cũng đã đề xuất Gia Long lập hoàng tử Đán làm Thái tử 9  (Quốc sử di biên [QSDB], I: 64a).

Dễ hiểu là chi tiết này đã bị Thực lục 'giấu' đi. Trong khi đối thủ của họ, Chưởng Trung quân Nguyễn Văn Thành cũng bắt đầu cuộc vận động cho vị hoàng tôn. Thứ hai là tình trạng 'hỗn loạn' thuở ban đầu của nền cầm quyền thời Minh Mệnh đặt ra yêu cầu về một diễn ngôn chính trị cho sự xác lập quyền lực của nhà vua nhằm tái ổn định tình hình. Bức thư của J.B. Chaigneau gửi đi từ Huế (23/5/1823) phần nào phản ánh tình thế gay cấn này:

"Vị vua kế vị đang trị vì hiện nay không bằng phụ vương của người, mặc dù nhà vua tự cho rằng thông thái và uyên bác hơn vua cha. Nhà vua hiện nay không được yêu mến như phụ vương của người. Nhà vua đã xa rời những cựu thần của vua cha để thay thế vào đó những kẻ tôi tớ cũ của người. Tôi không tin rằng vương quốc sẽ được bình yên lâu dài. Tôi cho rằng chí ít cũng có một cuộc cách mạng (revolution)"  (M. Chaigneau à M. Baroudel., BAVH, 4 (1926), bản dịch (Huế: Thuận Hóa): 560).

Bản kê lý lịch của vua Minh Mệnh có gì?

Người nhận được "thiên mệnh" thì tiểu sử cần có những chi tiết nổi bật gì?

Với Minh Mệnh, nó bắt đầu bằng một điềm lành: Giấc mơ. "Trước khi sinh vua, Hoàng hậu nằm mơ thấy người thần dâng một cái ấn, sắc đỏ như Mặt trời. Vua sinh ra thực ứng vào điềm ấy". (DNTL, II, 1: 1b). 

Chi tiết này được dùng để mở đầu Thực lục, kỷ triều Minh Mệnh. Chiếc ấn "trong mơ" này nhanh chóng được "kết nối" với chiếc ấn mang tính biểu tượng khác của vua Gia Long, được coi như là ấn truyền quốc, nối triều đại từ các chúa Nguyễn sang vua Nguyễn: "Đại Việt quốc Nguyễn chúa vĩnh trấn chi bảo".

Câu chuyện của vương triều nói rằng, chiếc ấn này theo Nguyễn Phúc Ánh (sau này là vua Gia Long) trong suốt những năm tháng bôn ba. Cuối cùng ấn về với người, khi sự nghiệp trung hưng, phục quốc thành công (Thực lục, tiền biên, quyển 8). 

Những người viết "Thực lục" cũng tìm cách gắn quả ấn àny với Minh Mệnh, ngợi ca rằng nhà vua dành sự quan tâm đặc biệt, tự viết tay chữ son niêm phong để truyền lại muôn đời. Có lẽ cũng bởi sự gắn kết với giấc mơ này mà quả ấn đóng vai trò đặc biệt quan trọng cho diễn ngôn về sự kế truyền giữa Gia Long tới Minh Mệnh.

Ly-lich-cua-vua-Minh-Menh-duoc-tao-ra-nhu-the-nao-0
Lăng vua Minh Mệnh ở Huế

Sự lồng ghép các câu chuyện về tuổi thơ của Minh Mệnh được "hé lộ" khi vị hoàng tử này 15 tuổi. Đó là năm 1805, khi ông được mô tả là "sẵn tính thông minh, vua thường xuyên học. Một hôm cưỡi thuyền thủ quyển của vua đi chơi xem sông Hương. Vua nghe tin giận. Hoàng tử thứ tư sợ hãi, kíp xin chịu tội. […] Rồi sai Lễ bộ Đặng Đức Siêu kiêm sung phụ đạo. Lại sai Hàn lâm thị thư và thị trung cai đội đều hai người, ngày ngày vào phủ để xem siêng năng hay trễ nải. Từ đó hoàng tử thứ tư học ngày càng tiến". (DNTL, I, 26: 6a)

Chi tiết về giáo dục này được tô điểm bởi hình ảnh của các thầy dạy và sử dụng như một "chỉ dấu" cho uy tín của Minh Mệnh. Hai trong số những người này là Đặng Đức Siêu (-1810), và Ngô Đình Giới (từ 1817), đều là học giả uyên bác và danh tiếng.

Tuy nhiên, phải đến năm 1815, khi Thừa Thiên Cao Hoàng hậu qua đời, cuộc tranh luận về tính chính thống của Minh Mệnh mới được đặt ra. Vị hoàng tử là con thứ phi và không 'chính danh' để dâng lễ tế điện. Phe Nguyễn Văn Thành muốn hoàng tôn Đán đảm nhận nghi lễ này. Đến đây, lần đầu tiên chúng ta thấy Gia Long lên tiếng:

"Vua dụ rằng: Hoàng tử là con của Hoàng hậu, còn có khế khoán ở kia, nên sai làm chủ việc thờ cúng: việc lớn của nước không thể nhất khái câu nệ lễ của nhà mọi người. Nguyễn Văn Thành lại cho là lời xưng hô trong văn khấn khó nói. Vua bảo rằng: Con phụng mệnh cha để tế mẹ, danh chính ngôn thuận, có gì là không được" (DNLT, Sơ tập).

Bằng việc dẫn lời Gia Long trong cuộc tranh luận về cháu đích tôn hay con thứ, các sử gia vương triều cho thấy hàm ý nhắm đến vị hoàng tử 24 tuổi như một lựa chọn cho sự kế tục quyền lực. Ngòi bút sử quan sau đó tìm cách "làm mờ" hình ảnh của hoàng tử Đảm trong cuộc tranh chấp ngai vàng, thay vào đó khắc họa "âm mưu", "thủ đoạn", và hoạt động băng đảng của phe nhóm Nguyễn Văn Thành nhằm đưa lên một thái tử nhỏ tuổi để thao túng.

Họ cũng "làm mờ" mối quan hệ giữa Lê Chất, Lê Văn Duyệt với Nguyễn Phúc Đảm, mặc dù một vài chi tiết sau đó đã "vô tình" hé lộ mối quan hệ này khi các quan tố cáo tội trạng của Duyệt và Chất.

Chính vì thế, những thanh trừng và tranh chấp quyền lực trên con đường Minh Mệnh tới ngôi báu được khắc họa không phải là tranh giành phe phái mà là sự 'ngã ngựa' của bọn phản nghịch và bè phái.

Trong khi đó, đối thủ của Minh Mệnh: hoàng tôn Đán đã bị 'tấn công' thậm tệ từ góc độ đạo đức và luân lí thông qua vụ án tố cáo ông 'dâm loạn' với mẹ đẻ, dẫn đến việc bà bị Lê Văn Duyệt dìm chết (DNLT, I, 23: 7b-8a). 

Minh Mệnh sau đó từng tuyên bố: "Hành vi của nó hơn là chó lợn, trẫm nghĩ cái tình Anh duệ Hoàng thái tử [Nguyễn Phúc Cảnh] nên không nỡ làm tội, nay lại nghe kẻ bậy bạ xui khiến, muốn làm gì chăng ?" (DNTL, II, 31).

Con của Minh Mệnh là vua Thiệu Trị cũng đã tìm cách "can thiệp" vào bản lý lịch của cha với nhiều các chi tiết mới, đặc biệt là các "điềm lành". 

Trong bài văn bia "Thánh đức công thần" ở Hiếu lăng do chính ông biên soạn, nhà vua nhấn mạnh đến việc Minh Mạng "sớm tối bên cạnh, qua khắp núi sông, trải bao khó nhọc trong sự dẹp yên, lượng biết chăm lo sau khi giữ nghiệp. […] Qua những bước gian nan thử thách, theo đạo trung truyền nối, để hưởng thụ lộc trời, [Minh Mệnh] đã được vua cha để lòng kén chọn, từ lâu đã lặng lẽ định sẵn cái kế lớn cho Xã Tắc".

Cuối cùng, bản lý lịch của Minh Mệnh là một dụng công lớn của cả nhà vua và những người kế tục nhằm tìm kiếm tính chính thống và quyền lực cho vị hoàng đế thứ hai của vương triều. 

Huyền thoại về sự kế ngôi của Minh Mệnh được mô tả bởi Đại Nam Thực Lục là một trường hợp điển hình cho thấy cách thức "thiên mệnh" và "chính thống" được diễn dịch và triển khai trong thực tế qua thuật viết sử.

Quá trình tạo ra 1 bản lý lịch của vua cho thấy cách thức sử gia vương triều chọn lựa chi tiết để làm nổi bật những nét tính cách, phẩm chất có tính biểu tượng về vị vua nhằm thuyết phục cho quyền lực của họ.

Thủ pháp này đã được vận hành một cách "nhuần nhuyễn" trong trường hợp Minh Mệnh để tạo ra hình ảnh một vị quân vương lý tưởng và gắn kết ông với các truyền thống của vua cha và vương triều. Đó là câu chuyện về giấc mơ điềm lành, về một vị hoàng tử thông minh, ham học, được đào tạo bởi những danh thần, về tính chính thống khi được nhận làm con của Thừa Thiên Cao Hoàng Hậu, và những điềm thiêng chỉ dấu của thời thịnh đạt.

Đằng sau bản lý lịch được thiết kế công phu này rõ ràng là một ông vua bất an. Nó không giống với hình ảnh quen thuộc của ông vua quyền uy, tự tin trong nỗ lực khắc họa của các sử quan Quốc sử quán. Đây chắc chắn là một gương mặt khác của Minh Mệnh.

Xem thêm: Cặp ấn kiếm quý giá của triều Nguyễn từng khiến cha con vua Bảo Đại kiện nhau ra tòa giờ ở đâu?

Bình luận
Mới nhất
Vui lòng để bình luận.

Đọc thêm

Vua Dục Đức tên là Nguyễn Phúc Ưng Chân, sinh năm 1853, con thứ hai của Nguyễn Phúc Hồng Y (con trai thứ tư của vua Thiệu Trị). Lên ngôi chỉ được 3 ngày đã bị phế, Dục Đức là một trong những ông vua có kết cục bi thảm trong lịch sử phong kiến Việt Nam.

Dục Đức - 'ông vua 3 ngày' vắn số nhất lịch sử triều Nguyễn
0 Bình luận

Trong biến cố thất thủ kinh đô (1885), có 1 vụ quan võ triều Nguyễn đã tử thủ ở Kỳ đài Huế bảo vệ kinh thành. Thế nhưng lâu nay tên ông chưa được sử sách nhắc đến. 

Chuyện về vị quan võ triều Nguyễn tử thủ ở Kỳ đài Huế bảo vệ kinh thành chưa được sử sách nhắc đến
0 Bình luận

"Quốc triều chánh biên toát yếu" đã "giải mã" nhiều chuyện hay, trong đó có việc vua Tự Đức từng ban rượu cho Phan Thanh Giản và Lâm Duy Thiếp.

Quốc triều chánh biên toát yếu - cuốn sử liệu quý về sự hưng phế của của triều Nguyễn
0 Bình luận

PC Right 1 GIF

Bài mới

Vinmec ghép gan thành công cho bệnh nhi 8 tháng tuổi

Vinmec vừa thực hiện thành công ca ghép gan đặc biệt cho bệnh nhi N.L.T 8 tháng tuổi, chỉ nặng 6.5kg từ nguồn tạng hiến của bệnh nhân chết não.

Đăng Dương
Đăng Dương 5 phút trước
Người đàn ông Hà Nội đánh rơi 500 triệu đồng vui mừng được nhận lại

Đánh rơi chiếc ví da cùng số tiền mặt gần 500 triệu đồng, anh Nguyễn Thanh Bách (Hà Nội) xúc động, vui mừng khi nhận lại số tài sản lớn và giấy tờ tùy thân nhờ vào hành động tử tế của một quản lý nhà hàng tại Hòa Bình.

Thanh Tú
Thanh Tú 5 giờ trước
Hai cha con đoàn tụ đúng ngày đất nước thống nhất sau 57 năm thất lạc

Sau 57 năm thất lạc, hai cha con ông Chu Nghiêm (84 tuổi, trú P.Tương Mai, Q.Hoàng Mai, Hà Nội) đã được đoàn tụ vào đúng ngày 30/4.

Hải An
Hải An 6 ngày trước
''Vua dầu mỏ'' Rockefeller dạy con 5 điều: Toàn những thứ đơn giản mà giúp gia tộc bền vững trăm năm

Tư duy dạy con "vua dầu mỏ" Rockefeller không có gì quá vĩ mô nhưng lại khiến nhiều người phải suy ngẫm và điều chỉnh lại cách giáo dục con cái của mình.

Đáng giá hơn bạc vàng, 4 câu nói này của cha mẹ sẽ giúp con trưởng thành tự tin, giàu có, hiếu thảo

Đứa trẻ càng cảm nhận được nhiều "tình yêu" từ cha mẹ và người thân thì chiếc dây diều "tình yêu" càng vững chắc.

Nghịch lý từ Harvard: Cha mẹ càng hay sửa sai, IQ con cái càng giảm rõ rệt

Nghiên cứu của Harvard chỉ ra, cha mẹ càng hay sửa sai, chỉ số thông minh của con càng giảm. Đây là hồi chuông cảnh báo thức tỉnh cha mẹ trong cách giáo dục con.

Công ty Hoàng Long với 20 năm cung cấp thông tin minh bạch

Theo một khảo sát gần đây tại các thành phố lớn, có đến 67% người tham gia thừa nhận từng rơi vào trạng thái nghi ngờ, lo lắng vì những dấu hiệu bất thường trong mối quan hệ cá nhân hoặc công việc – nhưng không biết nên chia sẻ với ai, hoặc tìm lời khuyên từ đâu. Đó cũng là lý do mà trong vài năm trở lại đây, nhu cầu tìm đến các văn phòng hỗ trợ tìm kiếm, xác minh thông tin tại Công ty Hoàng Long ngày càng tăng lên.

Ơn người đưa đò – Câu chuyện nhân văn xúc động

Câu chuyện về Khôi và cô Hạnh không chỉ là câu chuyện của một học trò thành đạt biết ơn thầy cô, mà còn là bài học lớn về ơn nghĩa ở đời.

Bác sĩ Nguyễn Hữu Trọng – Một đời tài hoa nhưng duyên tình lận đận

Bác sĩ Nguyễn Hữu Trọng không chỉ được biết đến bởi sự nghiệp, tài hoa, công việc kinh doanh rực rỡ mà còn bởi những mối tình trắc trở trong đời. Dẫu vậy, ông vẫn luôn tin yêu cuộc đời, sống viên mãn bên người vợ kém 53 tuổi và chứng minh tình yêu cổ tích trên đời là có thật.

Tình anh em – Câu chuyện nhân văn cảm động

Qua câu chuyện của bố và chú tôi nhận ra rằng, chỉ cần mình đặt cái tôi xuống một chút thì mọi tổn thương trong các mối quan hệ đều được chữa lành và tình anh em cũng thế.

Trưởng công an xã xây nhà cho dân bằng tiền tiết kiệm

Thương cho cảnh khó khăn của bốn bà cháu phải sống trong căn nhà dột nát, trưởng công an xã Ia Mrơn, huyện Ia Pa, Gia Lai đã tự bỏ 60 triệu tiền tiết kiệm để hỗ trợ.

Thắng đời 2 - 0: Jenny Huỳnh vừa đỗ đại học top 1 nước Mỹ, vừa đỗ đại học top 1 Trung Quốc 

Jenny Huỳnh vừa trở thành sinh viên trao đổi tại ĐH Bắc Kinh sau 2 năm theo học tại  Đại học Stanford, ngôi trường xếp hạng 6 thế giới (theo xếp hạng của QS World University Ranking 2025).

PC Right 1 GIF
Đề xuất