Hồ sơ Pandora - tệp dữ liệu “khổng lồ” giải mã cách giới siêu giàu cất giấu tài sản ở nước ngoài

Thiên đường thuế là gì?

Thiên đường thuế là cụm từ được nhắc đến cùng với Hồ sơ Pandora. Vậy "thiên đường thuế" là gì? Hiểu một cách đơn giản, thiên đường thuế là một lãnh thổ nơi việc thành lập các công ty thương mại là một trong những hoạt động kinh tế chính, hoặc trong một số trường hợp là hoạt động duy nhất.

Vùng lãnh thổ này cung cấp lợi ích tài chính khổng lồ cho công dân từ các quốc gia khác nhau, đặc biệt là những người muốn tìm cách giảm gánh nặng thuế. Thiên đường thuế này cũng bảo vệ sự "bí mật" về danh tính của những chủ sở hữu. 

Trong những năm gần đây, một trong các khái niệm trở thành chìa khóa để xác định các lãnh thổ có thể được coi là thiên đường thuế là chúng ít có xu hướng chia sẻ thông tin với các cơ quan chức năng từ các quốc gia khác. Mặc dù vậy, không có danh sách toàn cầu hoặc chính thức về các khu vực pháp lý như vậy và mỗi quốc gia có thể tự quyết định mình sẽ ký các thỏa thuận thuế hoặc chia sẻ thông tin với ai. Các hiệp ước này đã cho phép Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) loại bỏ khoảng 30 quốc gia khỏi danh sách các quốc gia không hợp tác về các vấn đề thuế.

Còn nhớ vào năm 2015, Ủy ban Châu Âu đã từng công bố danh sách 30 quốc gia mà họ coi là thiên đường thuế. Đáp lại, một số quốc gia này đã trình bày "cam kết" hợp tác với các khu vực pháp lý khác và kết quả là danh sách này đã giảm xuống còn 12 quốc gia không hợp tác: American Samoa, Anguilla, Dominica, Fiji, Guam, Palau, Panama, Samoa, Trinidad và Tobago, Quần đảo Virgin thuộc Hoa Kỳ, Vanuatu và Seychelles.

Ai là người có thể mở công ty tại thiên đường thuế và việc này được thực hiện với quy trình ra sao? Cả một ngành công nghiệp được thiết lập để mở đường cho bất kỳ ai từ bất kỳ nơi nào trên thế giới có thể bí mật thành lập công ty của họ. Nhờ việc sử dụng các công ty này mà khách hàng có thể giấu được danh tính trong các tài liệu chính thức như giấy tờ thành lập, danh sách cổ đông.

Nhờ dịch vụ đó mà một người chưa từng rời khỏi Tây Ban Nha có thể đăng ký mở công ty ở Hong Kong hoặc quần đảo Cayman. Song để điều hành một công ty phức tạp hơn hoặc tạo ra một cấu trúc phức tạp, trước tiên luôn cần tham khảo ý kiến của công ty luật hoặc nhà tư vấn thuế tại quốc gia cư trú của một công ty.

Công ty trong thiên đường thuế có hợp pháp không? Việc thành lập 1 công ty trong thiên đường thuế là hợp pháp với điều kiện các tài sản và thu nhập có được từ hoạt động của họ phải được kê khai với các cơ quan có thẩm quyền nơi người thụ hưởng thường trú.

Trên thực tế, việc các công ty lớn hoạt động trên thị trường toàn cầu dựng sự hiện hiện quốc tế bằng các đặt các công ty con ở lãnh thổ khác là điều bình thường nhằm giảm bớt gánh nặng thuế. 

Các vấn đề bắt đầu khi các công ty này và lợi nhuận của họ được cố tình che giấu trong các khu vực pháp lý nói trên. Nhờ sự mờ ám đó, các dòng tiền bất hợp pháp được che giấu, mở ra cánh cửa cho hối lộ, rửa tiền, trốn thuế hoặc tài trợ cho khủng bố.

Hồ sơ Pandora là gì?

Vậy Hồ sơ Pandora là gì? Hồ sơ Pandora là cuộc điều tra lớn nhất từ trước đến nay trên thế giới với sự tham gia của hơn 600 nhà báo từ 150 hãng thông tấn của 117 quốc gia. Cuộc điều tra này dựa trên vụ rò rỉ hồ sơ bí mật của 14 nhà cung cấp dịch vụ nước ngoài chuyên thành lập các công ty ở các quốc gia như Panama, British Virgin Isles và Bahamas. Những thực thể này cho phép chủ sở hữu che giấu danh tính với công chúng và đôi khi với các cơ quan quản lý. Thông thường, các nhà cung cấp giúp chủ sở hữu tài khoản mở tài khoản ngân hàng ở các quốc gia có quy định tài chính nhẹ.

2,94 terabyte dữ liệu của Hồ sơ Pandora được ICIJ chia sẻ với các đối tác truyền thông trên khắp thế giới có nhiều định dạng khác nhau: Tài liệu, hình ảnh, email, bảng tính... Trong đó có lượng lớn thông tin chưa từng có về những người được coi là chủ sở hữu có lợi của các thực thể được đăng ký tại quần đảo Virgin thuộc Anh, Seychelles, Hong Kong (Trung Quốc), Belize, Panama, Nam Dakota (Mỹ) và các khu vực pháp lý bí mật khác. Hồ sơ Pandora cũng chứa thông tin về các cổ đông, giám đốc và giới chức.

Theo báo Lao động, một số tệp tài liệu trong Hồ sơ Pandora có từ thập niên 1970, nhưng phần lớn các tệp ICIJ xem xét đều được tạo trong giai đoạn 1996 đến 2020. Dữ liệu bao gồm các vấn đề: Thành lập các công ty vỏ bọc, các quỹ và quỹ tín khác, sử dụng các thực thể offshore để mua bất động sản, du thuyền, máy bay và bảo hiểm nhân thọ; sử dụng các thực thể offshore để đầu tư và chuyển tiền giữa các tài khoản ngân hàng; lập kế hoạch bất động sản và các vấn đề thừa kế khác; tránh thuế thông qua các chương trình tài chính phức tạp. Một số tài liệu có liên quan tới tội phạm tài chính, bao gồm rửa tiền.

Tại Tây Ban Nha, EL PAÍS và mạng truyền hình La Sexta là đối tác của dự án này, dự án đã có sự hợp tác của hơn 600 nhà báo từ 117 quốc gia dưới sự điều phối của Hiệp hội các nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ). Các hãng truyền thông khác đã tham gia vào dự án, đây được coi là cuộc hợp tác báo chí lớn nhất trong lịch sử, bao gồm Le Monde (Pháp), The Guardian (Vương quốc Anh), The Washington Post (Hoa Kỳ), L'Espresso (Ý) và La Nación (Argentina), cùng nhiều hãng khác.

Hơn 11,9 triệu tệp dữ liệu phần lớn là không có cấu trúc. Hơn một nửa số tệp (6,4 triệu) là tài liệu văn bản, bao gồm hơn 4 triệu tệp PDF, một vài tài liệu trong số này dài hơn 10.000 trang. Tài liệu bao gồm hộ chiếu, bảng sao kê ngân hàng, tờ khai thuế, hồ sơ thành lập công ty, hợp đồng bất động sản và bảng câu hỏi thẩm định chuyên sâu. Cũng có hơn 4,1 triệu hình ảnh và email trong Hồ sơ Pandora. Bảng tính chiếm 4% tài liệu, tương đương hơn 467.000. Tài liệu trong Hồ sơ Pandora cũng bao gồm các slide trình chiếu, bản ghi audio và video.

Chúng tạo thành 1 bức tranh tổng thể chưa từng có về mặt tiềm ẩn của tài chính quốc tế và làm sáng tỏ bí mật của các "thiên đường thuế" và chuyên gia đóng vai trò cầu nối để tiếp cận các khu vực pháp lý này. Vụ rò rỉ này chỉ ra hơn 27.000 công ty được thành lập từ năm 1971 đến năm 2018 và gần 30.000 người hưởng lợi từ việc đó. Trong số đó, có 751 công ty liên kết với Tây Ban Nha.

Có bao nhiêu chính trị gia xuất hiện trong Hồ sơ Pandora?

Cuộc điều tra lớn nhất nhì trong lịch sử này đã chỉ ra những bí mật, những vụ giao dịch ngầm và những tài sản cất giấu vô cùng kỹ càng của những người giàu có, quyền lực: Có hơn 330 chính trị gia và người trong văn phòng công quyền (90 trong số đó là người châu Âu), 15 nguyên thủ quốc gia ở Mỹ Latinh (các nhân vật đương nhiệm và đã nghỉ hưu), 46 nhà tài phiệt Nga và 133 triệu phú từ danh sách người giàu của tạp chí Forbes. 

Hồ sơ Pandora đưa ra nhiều cáo buộc đối với các nhân vật lớn trên chính trường. Những cái tên đã được hé hộ trên truyền thông quốc tế điểm danh là: Tổng thống Chile, Sebastián Piñera, người bị cáo buộc giấu cổ phần tại một công ty khai thác mỏ, hay cựu giám đốc điều hành của Quỹ Tiền tệ Quốc tế Dominique Strauss-Kahn bị cáo buộc trốn thuế. Vua Jordan, Abdullah II bị cáo buộc sở hữu 30 công ty và 3 dinh thự ở Malibu. Thủ tướng Séc, Andrej Babis, được cho là sở hữu một lâu đài với rạp chiếu phim và hai bể bơi.

Cựu Thủ tướng Anh Tony Blair và phu nhân Cherie cũng được nhắc đến trong Hồ sơ Pandora Hai người này được cho đã mua một tòa nhà thời Victoria ở London trị giá 8,8 triệu đô la (7,6 triệu euro). Bên cạnh đó, các nhân vật tội phạm như Raffaele Amato, trùm mafia Camorra người Ý, người đã truyền cảm hứng cho bộ phim Gomorra, và cũng là người bị bắt tại thành phố Málaga của Tây Ban Nha vào năm 2009.

Giới giải trí cũng được điểm mặt trong Hồ sơ này như: laudia Schiffer, Julio Iglesias và Shakira. Trong số những gương mặt nổi tiếng của làng thể thao thế giới có Carlo Ancelotti, người đang bị cơ quan thuế Tây Ban Nha điều tra, và cựu huấn luyện viên Barcelona FC, Pep Guardiola về một tài khoản mà ông nắm giữ ở công quốc Andorra.

ICIJ cho hay, Alcogal và Trident Trust là nhà cung cấp cho thấy nhiều dữ liệu về khách hàng là chính trị gia và quan chức công quyền đương nhiệm và cựu quan chức. Hầu hết công ty của những khách hàng này được đăng ký tại quần đảo Virgin thuộc Anh và Panama.

Khách hàng của Alcogal bao gồm gần một nửa số chính trị gia và quan chức công quyền được xác định trong Hồ sơ Pandora. Trong dữ liệu về chủ sở hữu thụ hưởng mà ICIJ có thể cấu trúc, gần một nửa số công ty có liên quan đến Alcogal.

Alcogal, có trụ sở chính tại Panama, có thành viên tham gia sáng lập là chính trị gia, một trong số đó từng là Đại sứ Panama tại Mỹ.

Hồ sơ Pandora có điểm khác biệt và tương đồng gì với hồ sơ Panama?

Cả Hồ sơ Pandora và Hồ sơ Panama đều là các dự án do Hiệp hội các nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ) dẫn đầu. Các tài liệu liên quan đến cả 2 vụ rò rỉ đều bắt nguồn từ các nhà cung cấp ở nước ngoài.

Khối lượng của cả 2 lần rò rỉ là tương tự nhau, mặc dù Hồ sơ Pandora nặng hơn khoảng 400.000 tệp và 2,94 terabyte dữ liệu của chúng chỉ nhiều hơn một chút so với 2,6 terabyte từ Hồ sơ Panama. Hồ sơ Pandora cũng có dữ liệu của hơn 29.000 công ty, gần gấp đôi so với vụ rò rỉ trước đây.

Các nước phản ứng thế nào với Hồ sơ Pandora?

Điện Kremlin nói gì về Hồ sơ Pandora

Như đã chia sẻ, Liên đoàn Nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ) công bố Hồ sơ Pandaro cho thấy, hàng chục lãnh đạo, tỉ phú và người nổi tiếng khắp thế giới lợi dụng các 'thiên đường thuế' như Panama, Dubai, Monaco, Thụy Sĩ và Quần đảo Cayman để "che giấu" số tài sản khổng lồ.

Hồ sơ công bố ngày 3/10 điểm mặt các nhà lãnh đạo quốc gia và cựu lãnh đạo nổi tiếng như quốc vương Jordan, tổng thống Ukraine, thủ tướng CH Czech, cựu thủ tướng Anh Tony Blair... 

Quốc vương Abdullah II - một đồng minh của Mỹ - được cho là đã sử dụng các tài khoản ở nước ngoài để chi hơn 100 triệu USD mua các căn nhà sang trọng ở Anh và Mỹ. Theo Hãng tin Reuters, Cung điện Hoàng gia Jordan ngày 4/10 cho biết việc quốc vương sở hữu nhiều tài sản không có gì là bí mật, và quốc vương đã mua số tài sản trên từ thu nhập riêng và không dùng đến tiền ngân sách hay kho bạc nhà nước.

Trong khi đó, Điện Kremlin gọi những tiết lộ trong "Hồ sơ Pandora" là những "cáo buộc vô căn cứ". Theo Hãng tin AFP, Hồ sơ Pandora không nêu tên Tổng thống Nga Vladimir Putin, song có nêu sự giàu có của một số cá nhân có liên quan đến ông. 

"Đây chỉ là một tập hợp những cáo buộc vô căn cứ. Chúng tôi không thấy có bất cứ sự che giấu nào về sự giàu có của những người có liên quan đến Tổng thống Putin", người phát ngôn Điện Kremlin, ông Dmitry Peskov, cho biết.

Vào ngày 4/10, phe đối lập tại Pakistan kêu gọi Thủ tướng Pakistan Imran Khan ra lệnh cho các bộ trưởng và trợ lý có tên trong "Hồ sơ Pandora" nộp đơn từ chức và điều tra họ.

Mexico điều tra các chính trị gia và doanh nhân trong Hồ sơ Pandora

Giám đốc UIF Santiago Nieto cho biết, theo “Hồ sơ Pandora,” hơn 3.000 chính trị gia và doanh nhân Mexico đã chuyển tài sản tới các thiên đường thuế thông qua các công ty vỏ bọc, quỹ tín thác hoặc các tổ chức không rõ ràng.

Trong danh sách trên, xuất hiện một số quan chức và cựu quan chức cấp cao, thống đốc và cựu thống đốc, và thượng nghị sỹ.

Công ty Offshore là gì?

Offshore là tổng hợp của tất cả các hoạt động quản lý, đăng ký, hoạt động ở quốc gia bên ngoài, thường là quốc gia có ưu đãi về tài chính, luật pháp và thuế.

Công ty được đăng ký ở những vùng lãnh thổ mà ở đó họ có được mức ưu đãi miễn thuế hoàn toàn nếu công ty hoạt động với những khoản lợi nhuận phát sinh ngoài lãnh thổ đó. Những lãnh thổ này được goi dưới những cái tên như thiên đường thuế hay ốc đảo thuế (tax havens). Nó được thành lập ra không chỉ để kinh doanh trực tiếp (thương mại xuất nhập khẩu 3-4 bên) mà còn dùng để thực hiện các mục đích như đầu tư vào một công ty ở nước nào đó, hay chỉ là một pháp nhân được bảo hộ bởi quốc gia nó đăng ký thành lập để cất giữ tài sản. Ngoài ra còn có thể dùng để sở hữu bất động sản ở nước ngoài, mua chứng khoán...

cả hàng trăm vùng lãnh thổ, quốc gia là nơi ẩn thuế, ở châu Âu như Thụy Sĩ, Jersey, Isle of Man; ở châu Mỹ như Bahamas, Bermuda, quần đảo Cayman, Panama, quần đảo British Virgin Islands (BVI), Delaware (Hoa Kỳ)… Ở châu Á, Hongkong và Singapore với sự thông thoáng trong quy định thành lập doanh nghiệp và các sắc thuế cũng được coi là một nơi ẩn thuế.

Nrung tâm tài chính nước ngoài (OFC) cho rằng các trung tâm này cải thiện dòng vốn và tạo điều kiện cho các giao dịch kinh doanh quốc tế. Số khác cho rằng việc ra nước ngoài là một cách để che giấu các khoản nợ thuế hay là cách thu lợi bất chính từ chính quyền.

Xem thêm: Kim tự tháp Giza và 4 bí ẩn nhân loại chưa thể giải mã