Nghi án phức tạp nhất lịch sử Việt Nam: Đỗ Thích - kẻ báo thù, hay bình phong?

Có không ít ý kiến nhận xét rằng, Đỗ Thích ám sát Đinh Tiên Hoàng và Nam Việt vương Đinh Liễn là 1 trong những nghi án phúc tạp nhất lịch sử Việt Nam. Đỗ Thích là kẻ báo thù hay bình phong? Đằng sau Đỗ Thích còn ai không?

Đỗ Thu Nga
09:00 15/10/2021 Đỗ Thu Nga
Sống Đẹp
Nguồn: Internet

Đỗ Thích giết vua - đòn chí mạng vào triều đình nhà Đinh

Đỗ Thích (? - 979) là một viên quan thời nhà Đinh. Chính sử nhận định ông là người ám sát vua Đinh Tiên Hoàng và Nam Việt vương Đinh Liễn giáng một đòn chí mạng vào bộ máy đầu não của triều đình nhà Đinh, đẩy dòng họ Đinh vào thế suy yếu. Đồng thời gợi lên sự nhòm ngó từ các thể lực bên trong và bên ngoài Đại Cồ Việt. Từ đó dẫn đến 1 cuộc xâm lược và 1 cuộc chính biến thay triều đổi đại. 

Đại Việt sử lược, tài liệu lịch sử sớm nhất được cho là soạn thời nhà Trần, đề cập sự kiện "Đỗ Thích giết vua" vắn tắt như sau: Mùa đông, tháng Mười một [năm Kỷ Mão 979], ban đêm vua [Đinh Tiên Hoàng] ngự tiệc thì bị Phúc hầu hoằng Đỗ Thích giết, giết luôn cả Việt vương Liễn".

Sách Đại Việt sử ký toàn thư soạn thời nhà Lê cũng mô tả tương tự: "Mùa đông, tháng Mười [năm Kỷ Mão 979], Chi hậu nội nhân Đỗ Thích giết vua ở sân cung". 

do-thich-thi-dinh-dinh-nghi-an-phuc-tap-nhat-lich-su-viet-nam
Sập rồng trước đền vua Đinh (bưu thiếp năm 1961). Đinh Tiên Hoàng được cho là bị ám sát khi ngủ ngoài trời như thế này

Về nguyên do ám sát vua, các cứ liệu lịch sử thời phong kiến chép rằng: Khi Đỗ Thích còn làm chức lại ở Đồng Quan, đêm nằm trên cầu, bỗng thấy sao rơi vào miệng, từ đó nảy sinh ý định giết vua. Song sau khi Đinh Tiên Hoàng và Nam Việt vương Đinh Liễn bị sát hại, triều thần đều truy lùng kẻ giết vua. Đỗ Thích phải trèo lên nằm trong máng nước ở trong cung suốt ba ngày liền chịu đói khát.

Khi trời đổ mưa, Đỗ Thích thò tay hứng nước mà uống, cung nữ nhìn thấy nên đi báo. Định Quốc công Nguyễn Bặc sai người bắt xuống và đem đi chém. Theo học giả Đào Duy Anh, khi bắt được Đỗ Thích, Nguyễn Bặc cho đem chém rồi đập tan xương và cắt thịt chia cho nhân dân bắt họ phải ăn.

Sau khi Đỗ Thích chết, triều thần tôn Vệ vương Đinh Toàn mới 6 tuổi lên làm vua, sử gọi là Đinh đế Toàn. Cùng lúc này, triều đình rơi vào cảnh tranh giành quyền lực giữa Thập đạo tướng quân Lê Hoàn và các đại thần khác Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Phạm Hạp. Cuối cùng, với sự ủng hộ của Phạm Cự Lượng và Thái hậu, Lê Hoàn giành được phần thắng, giết được cả Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Phạm Hạp, không lâu sau tự lập làm vua, sử gọi là Đại Hành hoàng đế, mở ra triều đại mà về sau gọi là nhà Tiền Lê.

Tuy nhiên, sau này hậu thế cũng không ít lần đặt ra câu hỏi: Biến cố tầm cơ như vậy được tuyên bố là do một viên quan Chi hậu nội nhân tầm thường một tay mưu tính và thực hiện, có đáng tin hay không?

Lỗ hổng trong tuyên bố buộc tội

Theo báo Thanh Niên, tư liệu đầu tiên về vụ Đỗ Thích ám sát Đinh Tiên Hoàng và Đinh Liễn được ghi trong Đại Việt sử lược (biên soạn vào thời nhà Trần). Vào năm Thái Bình thứ 10 (979), sách này chép: “Mùa đông, tháng 11, vua [Đinh Tiên Hoàng] ăn yến ban đêm, bị tên phúc hầu hoành Đỗ Thích giết cùng với Việt vương Liễn. Vốn trước Thích làm lại ở Đồng Quan, ban đêm nằm ở trên cầu, thấy sao rơi vào mồm. Thích cho là điềm tốt, bèn sinh lòng phản nghịch. Khi vua đã bị giết hại, Đỗ Thích ngầm vào trong cung, trốn ở dưới máng nước. Quá ba ngày, khát quá, Thích thò tay hứng nước mưa để uống, bị cung nữ trông thấy, báo với Định Quốc công Nguyễn Bặc bắt giết đi. Bặc cùng tướng quân Lê Hoàn phò Vệ vương Toàn lên ngôi hoàng đế”.

Câu chuyện này cũng được chép ở trong Đại Việt sử ký toàn thư và nhiều sách sử khác. Một lời sấm được cho là đã xuất hiện từ năm Thái Bình thứ 5 (974) đã dự báo về việc “ Đỗ Thích thí Đinh Đinh”. Tuy nhiên, càng ngày câu chuyện “Đỗ Thích thí Đinh Đinh” càng bị chất vấn về mặt logic.

Mục tiêu ám sát của Đỗ Thích là một vị hoàng đến và 1 vị vương nắm nhiều thực quyền. Đã là yếu nhân tất phải có sự bảo vệ nghiêm ngặt từ phía binh lính và hầu cận. Thêm nữa, bản thân Đinh Tiên Hoàng và Đinh Liễn lại là những vị tướng giỏi, dẹp loạn 12 sứ quân. Một mình Đỗ Thích đối đầu với hai vị tướng giỏi thì liệu kế hoạch ám sát có thành công hay không? 

do-thich-thi-dinh-dinh-nghi-an-phuc-tap-nhat-lich-su-viet-nam-7
Tranh minh họa Đỗ Thích ám sát Đinh Tiên Hoàng và Đinh Liễn

Có lẽ chính sử thần Ngô Sĩ Liên cũng thấy Đỗ Thích không có bản lĩnh cao cường đến vậy. Trong câu chuyện của mình, Ngô Sĩ Liên phải nêu thêm hai chi tiết: 

- Một là Đỗ Thích nhân lúc Đinh Tiên HOàng "say nằm trong" mới ra tay.

- Hai là, nội cung nhà Đinh canh phòng vô cùng lỏng lẻo.

Thế nhưng, Ngô Sĩ Liên lại quên mất rằng, bấy nhiêu đó chỉ đủ để Đỗ Thích ám sát Đinh Tiên Hoàng, còn Đinh Liễn thì sao? Trong truyện thơ Thiên Nam ngữ lục soạn vào thời Lê Trung hưng phải “chữa cháy” rằng ngay cả Đinh Liễn cũng say, nên Đỗ Thích mới dễ dàng đâm chết cả hai người. Vậy còn vệ binh thì sao? Cung nữ, nội thị thì sao? Bọn họ đi đâu hết rồi, hay toàn bộ đều “say”?

Có thể thấy, những tuyên bố chính thống của sử cũ có nhiều điểm khó có thể chấp nhận được. Một số nguồn truyện dân gian đã phải thay đổi bằng một số cách giải thích khác như: Đỗ Thích không trực tiếp ra tay ám át mà hạ độc vào thức ăn. 

Song vấn đề nằm ở chỗ, dù mô tả cách gây án của Đỗ Thích có logic đến thế nào đi nữa, ta vẫn vấp phải những điều khó lý giải. Đỗ Thích vốn chỉ là một Chi hậu nội nhân bé nhỏ, không chỗ dựa, không thế lực chống lưng. Dựa vào cái gì để y nghĩ rằng có thể ám sát hai nhân vật lớn nhất nhì nhà Đinh?

Nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Hinh nói rất đúng: “Không thể giải thích việc giết vua của Đỗ Thích bằng giấc mơ thấy sao sa vào miệng, y không có điều kiện làm vua”. Lại nói như Đinh Công Vĩ: “Nếu giết vua chỉ đem lại cái chết, còn kẻ khác tọa hưởng”. Chính từ thực tế này mà xuất hiện hai cách lý giải: Một, Đỗ Thích có động cơ khác; Hai, Đỗ Thích chỉ là bình phong che đậy sự thật.

Đỗ Thích - kẻ báo thù hay bình phong?

Gia phả họ Đỗ xã Xuân Ninh (Thanh Hóa) có chép rằng: Đỗ Thích là cháu đích tôn của Đỗ Cảnh Thạc - một sứ quân từng cát cứ ở vùng Đỗ Động Giang. Khi Đỗ Cảnh Thạc bị Đinh Bộ Lĩnh tiêu diệt, Đỗ Thích được Đinh Bộ Lĩnh thu nhận cùng với những người khác. Đỗ Thích từ đấy nuôi chí báo thù.

Trương Đình Tưởng cũng nhắc đến cách nói này, nhưng cho rằng Đỗ Thích là con của Đỗ Cảnh Thạc. Cũng phải công nhận rằng, đây là cách lý giải hợp lý. Đỗ Thích có động cơ báo thù. Người  báo thù thì không kể gì đến tính mạng, đó là chuyện thường thấy.

do-thich-thi-dinh-dinh-nghi-an-phuc-tap-nhat-lich-su-viet-nam-0
Một góc khu di tích cố đô Hoa Lư (Ninh Bình)

Song nó lại rất mâu thuẫn với nhiều tài liệu khác, trước hết là chính sử. Nếu Đỗ Thích là con cháu của Đỗ Cảnh Thạc và động cơ là giết người thì sao sau khi bị bắt hắn không khai điều đó?

Những tư liệu về sinh quán của Đỗ Thích cũng được đề cập hết sức khác nhau. Đỗ Thích thường được cho là người xã Đại Đê, huyện Thiên Bản (Nam Định) - không cùng quê với Đỗ Cảnh Thạc. Gia phả họ Đỗ ở Đại Đê và sự tích đền Thảo Mã (xã Thanh Bình, huyện Thanh Liêm) đều nói đến việc Đỗ Thích cõng Đinh Tiên Hoàng chạy trốn khi họ bị Nam Tấn vương nhà Ngô truy đuổi. 

Đinh Công Vĩ nhận xét rằng: “Người cứu vua, lại thành kẻ giết vua thì quả là khó hiểu!?”. Nhà nghiên cứu Mai Khắc Ứng từng nhận xét rằng: “Những người viết sử xưa đơn giản hóa sự cố này: chỉ bởi một giấc mơ hão huyền mà Đỗ Thích trở thành tên sát nhân. Đằng sau Đỗ Thích còn ai không?”. 

Xem thêm: Người bạn thời thơ ấu giúp Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân, dựng cơ nghiệp nhà Đinh là ai?

songdep.com.vn

5 chủ đề bạn cần biết mỗi tuần

Mỗi thứ Tư, bạn sẽ nhận được email tổng hợp những chủ đề nổi bật tuần qua một cách súc tích, dễ hiểu, và hoàn toàn miễn phí!

Bài Mới

Bình luận